Cemal Sait Tollu (d. 19 Nisan 1899, İstanbul – ö. 26 Temmuz 1968, İstanbul) Türk ressam. 1930 kuşağının önde gelen temsilcilerindendir. Resimlerinde yerel konuları kübist bir anlayışla işleyen Tollu, D Grubu sanatçılarındandır.
Eserleri İstanbul Resim ve Heykel Müzesi’nde, Millî Kütüphane Koleksiyonu’nda ve daha birçok resmi ve özel koleksiyonda yer alır.
Yaşamı
19 Nisan 1899 tarihinde İstanbul’da dünyaya geldi. Beş çocuklu bir ailenin en büyük evladıydı[1] . Babası mühendis Sait Bey, annesi Hayriyet Hanım’dır[1]. Çocukluk yıllarının babasının işi nedeniyle Şam ve Diyarbakır’da geçirdi. Hicaz Demiryolları’nda çırak olarak çalıştı. İlk resim derslerini bu yıllarda emekli bir kol ağasından aldı[1]. 1919’da İstanbul’a döndü.
Sanatçı, İstanbul’a dönüşünde Sanayi-i Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar Akademisi)’ ne kayıt yaptırdı ancak İstanbul’un düşman işgaline uğraması üzerine okuluna ara vermek zorunda kalarak Ankara’da Zabit Namzetleri Talimgahı’na katıldı. Burada aldığı askeri eğitimden sonra 1921’de süvari teğmen rütbesiyle Konya’daki süvari alayına gönderildi. 1923 yılında ordudan terhis oldu ve 1923-1925 arasında Edirne’de vagon tamircisi olarak çalıştı[1].
Kurtuluş Savaşı’nın sonuçlanmasının ardından 1926‘da İstanbul’a döndü ve eğitimine kaldığı yerden devam etti. Ortaokul resim öğretmeni olarak okulunu tamamlayan Cemal Sait, 1929’a kadar Elâzığ ve Erzincan‘da öğretmenlik yaptıktan sonra sanatını geliştirmek için ailesinin desteğiyle Münih ve Paris‘e gitti. 1931-1932 arasında bir yılını geçirdiği Avrupa’da Andre Lhote, Hans Hoffmann, Fernand Leger ve Marcel Gromaire gibi ünlü sanatçıların yanında çalıştı. Paris’te iken Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliğinin dördüncü sergisine, bir kadın portresiyle katıldı.
Paris dönüşünde Erzincan Askeri Ortaokulu’na öğretmen olarak atanan sanatçı, bu görevi 1935’e kadar sürdürdü. Cemal Sait, Türkiye’ye döndükten sonra ilk sergisini 1932’de Elâzığ‘da açtı.
1933’te D Grubu kurucuları arasında bulundu. Grup, ilk sergisini Tollu’nun akrabası olan Beyoğlu Kaymakamı’nın ayarladğı mekanda[1], Narmanlı Han’daki Mimoza Şapka Mağazası’nda açtı. Cemal Tollu, grubun bütün yurtiçi ve yurtdışı sergilerine katıldı.
1935’te Anadolu Medeniyetleri Müzesi‘nde (eski adı: Ankara Arkeoloji Müzesi) yöneticilik yaptı. Bu dönemde Hitit kabartmalarının kunt formlarından etkilendi[2].
1937 yılında Güzel Sanatlar Akademisi’ne Leopold Levy‘nin asistanı olarak atandı ve İstanbul’a gitti. Aynı yıl evlendi. Akademide mitoloji öğretmenliği ve resim bölümü şefi olarak çalıştı. Akademide öğrenci iken kendisine Ahmet Haşim tarafından aşılanan mitoloji ilgisi, onu 1957‘de “Mitoloji” adlı bir kitap yayınlamaya kadar götürdü.
1938’den itibaren CHP tarafından düzenlenen ‘Yurt Gezileri’ kapsamında, Antalya ve Burdur yörelerinde çalışmış olmasının etkisiyle manzara resimlerine yöneldi. 1939 yılında ikinci kez Paris’e gitti ve Paris görünümleri çizdi. O yıllarda düzenlenmeye başlanan Devlet Resim Heykel Sergilerine de katıldı. II.Devlet Resim Heykel Sergisi’nde “Kompozisyon” adlı çalışmasıyla ikincilik ödülü, 21. Devlet Resim Heykel Sergisi’nde ise “Hasat” adlı yapıtıyla resim birincilik ödülünü aldı. 1954 yılında Yapı Kredi Bankası’nın 10. Kuruluş yıldönümü nedeniyle düzenlediği “İstihsal” konulu resim yarışmasında altıncılık ödülü aldı. 1937’de göreve başladığı akademide 1964’e kadar hocalık ve bölüm başkanlığı yaptı. 1964 yılında Devlet Güzel Sanatlar Akademisi‘nden emekli oldu.
Ressamlığının yanı sıra heykel sanatçısıydı ancak bu alanda birkaç büst dışında eser vermedi. Ne var ki heykel sanatına duyduğu ilgi resimlerini etkiledi, resim üslûbunun oluşmasında rol oynadı. Tollu, heykel etkisi bırakan “Ana ve Çocuk”, “Hatay’da Portakal Bahçesi”, “Ankara Keçileri ve Hasat” gibi tablolarında Anadolu’ya özgü konuları kübist-yapımcı bir tarzda işlemişti[2].
Yayınladığı yazılarıyla sanat yazarlığı da yapan Tollu, Yunan Mitolojisi (ders kitabı) ve Şeker Ahmet Paşa (monografi) kitaplarının yanında başta Yeni Sabah gazetesi başta olmak üzere değişik yayın organlarında sanat üzerine görüşlerini yazdı.
Sanatçının son yapıtları arasında “Pancar Tarlası” (1963, İstanbul Resim ve Heykel Müzesi), “Tımar” (1964, Ahmet Tollu’ da), “Manisa Yangını” (1964, Seyman Erkılıç koll.), “Pamuk Toplayanlar I, II” (1964 – 65), “Pastırmacılar” (1965, Nevhız Pak koll.), “Köylüler ve Koyunlar” (1965, Akbank koll.), “Natürmortlu Bodrum” (1966, Ahmet Tollu’ da) adlı tabloları sayılabilir.
Cemal Tollu, 26 Temmuz 1968 tarihinde İstanbul’da hayatını yitirdi.
Bazı eserleri
- Kedili Çıplak (1929)
- Siyah Elbiseli Kadın (1930)
- Oturan Çıplak (1932)
- Alfabe okuyan Köylüler (1933)
- Bir Öğretmenin Portresi (1933)
- Gri Gökyüzü (1937)
- Tarlalar (1937)
- Kışa Girerken (1938)
- Tepedeki Kasaba (1938)
- Savarona (1938)
- Antalya’da Ağaçlı Bir Köşe (1938)
- Ilgın Ağacı (1938)
- İki Ağaç (1940)
- Harman (1941)
- Kır Kahvesi (1941)
- Koza Satan köylüler (1943)
- Kırmızı Elbiesli Çingene (1943)
- Saçı Örgülü Kadın (1945)
- Manisa’nın Kurtuluşu (1945)
- Ürgüp’te Bağ Bozumu (1945)
- Koza Hanı (1949)
- Çanakkale Savaşı (1949)
- Hatay’da Portakal Bahçesi (1953)
- Çoban ve Tiftik Keçileri (1955)
- Toprak Ana (1956)
- Eti Fırtına Tanrısı (1956)
- Mevleviler (1958)
- Natürmontlu Bodrum (1960)
- Pancar Tarlasi (1963)
- Timar (1964)
- Manisa Yangini (1964)
- Pamuk Toplayanlar I, II (1964-65)
- Pastirmacilar (1965)
- Koyluler ve Koyunlar (1965)
- Naturmortlu Bodrum (1966)
Kaynak
- Turkresmi.com sitesi, Cemal Tollu (1899-1968)
- Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü, Cemal Tollu biyografi sayfası
