2. Commagene Land and River Art Bienali, 23 Ağustos 2025’te Kâhta, Adıyaman’da kapılarını sanatseverlere açacak. Türkiye’nin tek nehir ve arazi sanatına odaklanan bienali, bu yıl “Kırılgan İttifak” başlığı altında, doğa-insan ilişkisini sorgulayan önemli bir platform sunuyor. Küratörlüğünü Ayça Okay’ın üstlendiği bienal, sanatçılara, uzmanlara ve ziyaretçilere doğa ile insan arasındaki ilişkiyi yeniden yorumlama imkânı sunuyor.
Anadolu’da nehirler üzerine kurulan barajlar, bu barajların nehir canlıları, kıyısında yaşayan diğer canlılara etkileri, küresel iklim krizi ve kuraklık, bu konulara sanatçıların tepkileri konularına konsantre olmak üzere başlayan Commagene Land and River Art; bu sene Kırılgan İttifak başlığı ile Fırat Nehri’nin tüzel kişilik kazanmasının getireceği dönüşüm potansiyeli üzerine yoğunlaşıyor. 2017’de dünyada önemli bir adım atılarak, Yeni Zelanda’daki Whanganui Nehri ve Hindistan’daki Ganj ve Yamuna Nehirleri tüzel kişilik kazanmıştı.
Kırılgan İttifak, Fırat Nehri’ni merkeze alarak doğanın bir hak öznesi olarak tanınmasının ekolojik, hukuki ve toplumsal etkilerini tartışmayı amaçlıyor. 2023 yılında, Fırat Nehri’ne benzer bir statü kazandırılması için nehir ekosistemine odaklanan bir dilekçe Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunuldu.
Küratör Ayça Okay, 2024 yılında Bangladeş’te düzenlenen ve farklı disiplinlerden sanatçıları, küratörleri ve araştırmacıları bir araya getirerek kolektif üretim ve deneyim paylaşımını teşvik eden CRACK International Art Camp kapsamında, Bangladeş’teki nehirlerin tüzel kişilik kazanma süreçlerini incelemiş ve araştırmalar gerçekleştirmişti.
Kırılgan İttifak, Alloparenting (ortak ebeveynlik) kavramını metaforik olarak dönüştürerek, insanın doğaya tek taraflı bir bakım nesnesi olarak yaklaşmak yerine, onunla karşılıklı saygı ve iş birliği içinde bir ilişki kurmasını öneriyor. Bu anlayış, Land Art’ın doğayla bütünleşen ve mekâna duyarlı pratiğiyle örtüşerek, insan müdahalesinin doğaya hükmetmekten ziyade onun ritimlerine uyum sağladığı bir yaklaşımı benimsiyor. Land Art’ın toprağa, suya ve doğal unsurlara dayanan sanatsal üretim biçimi, Alloparenting’in dayanışma ve ortak sorumluluk fikriyle birleşerek, doğanın bir özne olarak tanınmasına yönelik bir düşünsel çerçeve sunuyor.
Küratör Ayça Okay görüşlerini şu şekilde ifade ediyor: “Kırılgan İttifak ile bölgeye katkı sağlama fırsatım olduğu için çok mutlu ve gururluyum. Commagene Land and River Art Bienali’nin bu edisyonunda, doğanın pasif bir varlık değil, kendi dinamikleri ve bilinçdışı süreçleriyle insanı dönüştürme kapasitesine sahip aktif bir özne olduğunu vurgulamak istiyoruz. İnsan, doğaya egemen olmak yerine onun bir parçası olmalı ve ona saygı duymalı. Bu bilinci kamuoyunda oluştururken Fırat Nehri’ni merkeze almayı hedefliyoruz. Bienali şekillendirirken ilham aldığımız ‘alloparenting’ modeli, doğa ile insan arasındaki ilişkinin yeniden kurulmasına ve daha sürdürülebilir bir birlikteliğin mümkün kılınmasına katkı sağlayacak. Doğayı bir kaynak veya araç olarak görmek yerine, onunla eşit ve işbirlikçi bir ilişki kurmanın, çevremizi korumanın ve bu gezegenle barış içinde var olmanın temel anahtarı olduğunun altını çiziyoruz. Bu çerçevede Kırılgan İttifak’ı, insan ve doğa arasındaki güvensiz ve yıpranmış ilişki modelini dönüştürerek ortak bir geleceği inşa etmek adına güçlü, iş birliğine dayalı, saygılı ve esnek bir ortak ebeveynlik modeli olarak tasarlayacağız.”
Bienal, Adıyaman’ın Fırat Nehri kıyılarında yer alan Lukianos Müze Adaları’na odaklanıyor. 1989 Yılında Atatürk Barajı nedeniyle adaya dönüşen bu yapılar, nehrin hafızasını taşıyor. Adalar adını Samsat’ta doğmuş olan filozof Lukianos’tan alıyor. Adalar ve kıyılarındaki bölge, tarihi ve doğal dokusuyla dikkat çekici bir kültürel mirasa sahip olup, aynı zamanda ekosistem zenginliğiyle de tanınıyor. Fırat Nehri’nin kıyılarındaki bu adalar, bölgenin geçmişiyle iç içe geçmiş doğasıyla sanatçılara ilham verirken, ziyaretçilere doğa ve tarih arasında derin bir etkileşim deneyimi sunuyor.
2. Commagene Land and River Art Bienali Danışma Kurulu
Kırılgan İttifak başlıklı 2. Commagene Land and River Art Bienali’nin danışma kurulunda; Baksı Müzesi Kurucusu ve ressam Prof. Hüsamettin Koçan, mimar Nevzat Sayın, Darat al Funun – The Khalid Shoman Foundation Direktörü Luma Hamdan, sanatçı Cengiz Tekin, sanatçı, araştırmacı ve küratör Shawon Akand, Red Sea Global Kültür ve Sanat Direktörü Dalya Islam ile yazar ve küratör Nihat Özdal yer alıyor.
Küratör, bienalin hazırlık süreçlerinde bienal metodunun şekillendirilmesi, iş birlikleri kurulması, program ve etkinliklerin düzenlenmesi gibi stratejik kararlar alırken, periyodik görüşmelerle kurul tarafından geri bildirimler alacak ve ortak akıl desteğiyle yol haritasını şekillendirecek. Danışma Kurulu’nun bienale davet edilmesi planlanan sanatçılar ile ilgili herhangi bir yönlendirmesi olmayacak. Bu uygulama aynı zamanda şeffaflığı ve hesap verilebilirliği teşvik ederken kolektif çalışmanın değerini de ortaya koymayı hedefliyor. Danışma kurulu, özellikle dezavantajlı bölgelerde kültür ve sanat çalışmalarına katkı sağlayan 4 kişilerden oluşmasıyla dikkat çekiyor. Bu güçlü iş birliği, bienalin toplumsal etkisini artırmayı ve sanatın erişilebilirliğini genişletmeyi amaçlıyor.
İnterdisipliner Bir Tartışma Ortamı Yaratmak
Kırılgan İttifak, sanatçıları, uzmanları, akademisyenleri ve yerel halkı bir araya getirerek interdisipliner bir tartışma ortamı yaratmayı amaçlıyor. Atölyeler, paneller ve saha araştırmaları ile doğa ile insan arasındaki ilişkinin çeşitli yönleri ele alınacak. Katılımcılar, ekosistemlerin tüzel kişilik kazanması sürecinde karşılaşılan hukuki, politik ve sosyal dinamiklere dair farkındalık kazanacak.
Çok katmanlı ve holistik (bütüncül) bir formatta tasarlanan Kırılgan İttifak, sadece sanat izleyicilerini değil, aynı zamanda ekolojik aktivistler, mimarlar, müzisyenler, yazarlar, pedagoglar, spor eğitmenleri, yerel yönetim, zanaatkarlar, hukuk, biyoçeşitlilik ve gastronomi uzmanları ve bölge sakinlerini de dahil ederek yalnızca sanat dünyasına değil, daha geniş bir toplumsal kesime hitap edecek.
