Füreya Koral kimdir?

Füreya Koral, (12 Haziran 1910, İstanbul-26 Ağustos 1997, İstanbul), Türk seramik sanatçısı. İlk Türk profesyonel kadın seramik sanatçısı.

Türkiye’de çağdaş seramiğin öncülerindendir. 1947’de İsviçre’de öğrenmeye başladığı bu sanatı Paris’te iki yıl çeşitli atölyelerde geliştirdikten sonra sanatını Türkiye’de kişisel çabalarıyla hayata geçirdi ve ilk Türk profesyonel kadın seramik sanatçısı oldu. Türkiye’nin ilk özel seramik atölyelerinden birisini kurmuştur. Seramiği mimaride kullanmadaki öncü girişimi, sanatçılığındaki en önemli adımıdır.[1]

Hayatı

Ailesi ve gençlik yılları

1910 yılında Büyükada’da doğdu. Babası Emin Paşa (Emin Koral), annesi Şakir Paşa’nın kızı Hakiye Hanım idi. Birçok sanatçı yetiştirmiş Şakir Paşa ailesinin bir üyesi olarak iyi bir öğrenim gördü; sanatla iç içe bir yaşamı oldu. Ressam Fahrelnisa Zeid ile Aliye Berger teyzeleri, yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı dayısıdır.

Notre Dame de Sion Kız Lisesi’nde öğrenim gördükten sonra bir süre İstanbul Üniversitesi’nde Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümüne devam etti. Dönemin ünlü Macar keman virtüözü, sonradan Füreya’nın teyzesi Aliye Berger ile evlenecek olan, Charles Berger’den özel keman dersleri aldı. İlk evliliğini Bursalı bir çiftlik sahibi ile yaptı ve Bursa’ya taşındı. Bu evlilik, iki yıl sürdü. İkinci evliliğini o zaman milletvekili olan Kılıç Ali ile yaptı ve Ankara’ya yerleşti. Bu evliliği sırasında dönemin siyasetçilerini, sanat ve edebiyat dünyasından insanlarını tanıdı. 1938’e dek eşi ile birlikte Mustafa Kemal’in yakın çevresinde bulundu. Mustafa Kemal’in vefatının ardından 1939’da eşi ile İstanbul’a taşındı. 1940-1944 arasında müzik eleştirileri yazdı, çeviriler yaptı.

1945’te verem teşhisi konuldu. Tedavi için 1947’de İsviçre’de Leysen’de bir sanatoryuma gitti. Uzun süren tedavi döneminde, Londra’da bulunan teyzesi Fahrelnissa Zeid, sanatla uğraşıp vaktini verimli geçirmesi amacıyla ona bazı materyaller göndermişti. Bunlar arasında bulunan seramikçilik alet ve materyali dolayısıyla ilk defa seramikçiliğe ciddi bir uğraş olarak başladı.

Sanat eğitimi

Çalışmalarını tanınmış Fransız seramikçi Georges Serré’nin desteği ile, Paris’te özel bir seramik atölyesinde sürdürdü. İlk seramik ve taş baskı sergisini 1951’de Paris’te M.A.I Sanat Galerisi’nde açtı. Aynı yıl yurda döndü, yapıtlarını Maya Sanat Galerisi’nde sergiledi. Seramiğe Türkiye’de devam etmek için Paris’te yaptırdığı seramik fırınını İstanbul’a getirtti. Çalışmalarına başlayamadan hastalığının nüksetmesi üzerine Paris’e giderek o dönem çok yeni bir tedavi yöntemi olan, riski yüksek bir operasyon geçirdi; bir kaç ay sonra hastalığı yenmiş olarak döndü.[2][3] Eşinin ondan seramikle uğraşmayı bırakmasını istemesi üzerine Kılıç Ali ile olan on dokuz yıllık evliliği boşanma ile sonlandı.[4][5]

Profesyonel yaşamı

Yaşamını profesyonel bir kadın sanatçı olarak sürdüren Koral, başlangıçta seramiklerini Göksu’da halk geleneğini sürdüren fırınlarda ve Eczacıbaşı’nın fabrikasında pişirdi.[1] 1954 yılında Şakir Paşa Apartmanı’nda özel bir atölye kurdu ve yirmi yıl bu atölyede çalıştı. Atölyesi Ayda Arel, Alev Ebuzziya, Leyla Sayar (Akkoyunlu), Bingül Başarır, Candeğer Furtun, Binay Kaya, Mehmet Tüzüm Kızılcan’ın aralarında bulunduğu genç seramik sanatçıları için önemli bir buluşma noktası oldu.[6][7]

1957’de Rockefeller öğrenim bursu ile Amerika’ya davet edilen Füreya, daha sonra Meksika’ya giderek Aztek ve Maya kültürlerine dair araştırmalar yaptı. Meksika’da yaygın olan duvar resmi geleneğinden etkilendi.[2]

Çalışmaları 1955’te Cannes Milletlerarası Sergisi’nde Gümüş Madalya, 1962’de Prag Milletlerarası Sergisi’nde Altın Madalya, 1967’de İstanbul’da Gümüş Madalya, Washington Smithson Enstitüsü’nde ödül, Fransa’daki Vallarius bienalinde onur diploması, 1981’de Kültür Bakanlığı Özel Ödülü, 1986’da Sedat Simavi Vakfı Plastik Sanatlar Ödülü ile ödüllendirildi.[6]

Yapıtlarında tekrara girdiğini düşünen sanatçı, en çok bilinen çalışmalarından olan “Evler” serisi ile Sedat Simavi Vakfı ödülünü aldıktan sonra seramiği bıraktığını açıkladı ve kendi dünyasına kapandı. Çok ender de olsa dışarı çıktıkça gördüklerinden çok etkilendi. “Boş gözlerle bakan; nereye niçin gittiğini bilmeyen insanlarla karşılaştığını” ifade eden Koral böylece 1990 yılında “Yürüyen İnsanlar” adlı pişmiş toprak heykelciklerini üretti.[2] “Yürüyen İnsanlar” adlı serisi, 1992’de 40 sanatçının panolarıyla beraber “40. Sanat Yılında Füreya Koral’a Saygı” sergisinde Maçka Sanat Galerisi’nde yer aldı.[2]

26 Ağustos 1997’de 87 yaşında İstanbul’da öldü.

Sanatı

Koral, ilk sergisini 1951 yılında Paris’te açtığında seramiğin sanat olarak sergilenmesi batıda da yeni bir olguydu. Koral’ın sanatının içeriği ve biçimsel özellikleri dönemin batı sanatı içerisinde hayli ilgi uyandırdı. Eserlerinin doğu kültürünün bazı simgelerini, kimliklerini, kolektif bellek öğelerini taşıması, seramiğe zanaatla sanatı birleştiren anlatımsal yaklaşımı, yenilik ve orijinallik olarak algılandı.[1] Eserlerini aynı yıl İstanbul’da sergiledi ve İstanbul’da da ilgi gördü.

Tabaklar başlıca formlarından birisi idi ancak her şeyden önce duvar panolarını önemsiyordu. 1955–1975 yılları arası büyük boyutlu seramik duvar panolarıyla çeşitli yapıların iç ve dış yüzeylerini bezedi. Bu çalışmalarıyla geleneksel çini sanatını yeniden mimariye kazandırdı. Duvar panolarının çoğunluğu dönemin sanat akımını yansıtan soyut karakterdedir.[1] Osmanlı camilerinde görülen İznik çinilerinin durgun, ölümsüzlüğü çağrıştıran havasına karşılık, eserlerinde İstanbul’daki güncel yaşamının uzantısı olan bir hareketlilik yorumu getirmiştir.[8] 1968’de yaptığı “Divan Pastanesi Panosu” bunun en yetkin örneklerindendir.[8].

1970’lerde iç ve dış mekan panolarının yanı sıra obje tasarlamaya ağırlık verdi. 1973 Tuzla’daki İstanbul Porselen Fabrikası için özel bir seri tasarladı Eserlerinde geleneksel form ve desenleri çağdaş yorumla işledi.

Sanatçının başlıca eserleri arasında, 1963 yılında Ankara’da Ulus Çarşısı’na, İstanbul Manifaturacılar Çarşısı’na, 1966 yılında İstanbul’da Ziraat Bankası’na, 1969 yılında İstanbul Divan Oteli’ne yaptığı panolar sayılabilir.

1973’te Arif Paşa Apartmanı’na taşınan sanatçı, burada dairesinin penceresinden gördüğü sıra evlerden aldığı ilhamla yeni bir seri meydana getirdi. 1980-1985 arasında “Mahalle” ismini verdiği birbiri içine girmiş küçük seramik ev kompozisyonlarında bu sefer “yeniden anımsatma”, akılda kalanlarla “yeniden kurabilme” amacıyla eski İstanbul sokaklarını ele aldı.[8] Değişen toplumun hız ve yapısına dair gözlemleri onu daha sonra “içi boş” insan figürlerinden oluşacak bir heykel serisine yöneltti.

Sergileri

1951’den itiabren yurt içinde ve dışında 32 sergi açtı. Eserleri Paris’teki Salon d’Octobre, Meksiko’daki Modern Sanat Müzesi, Prag’da Napstkovo Müzeum, Washington’da Smitshonian Institute ve Türkiye’nin çeşitli yerlerindeki galerilerde sergilendi.

Ödülleri

• 1986 Sedat Simavi Görsel Sanatlar Ödülü
• 1981’de Kültür Bakanlığı Özel Ödülü
• 1967 İstanbul Milletlerarası Seramik Sergisi Gümüş Madalya
• 1962 Prag Milleterarası sergisi Altın Madalya
• 1955 Cannes Milletlerarası Sergisi Gümüş Madalya
• Washington Smithsonian Enstitüsü ödülü
• Vallauris Bienali (Fransa) Onur Diploması

Yazar Ahmet Hamdi Tanpınar 1958 yılında onun için şunları yazmıştı:

Daha ilk tecrübelerinden itibaren seramiği başka iklimlere taşımaya çalıştı. Bu sayede seramik eserlere ilk işaretimizde piştikleri ateşin karşısında hizmetimize koşan uysal cariyeler olmaktan kurtuldu. Bu ateş kızları şimdi büyük resmin ve heykelin gururuyla bize geliyorlar. Tabak gibi, fincan gibi hususi bir iş görenler bile bizimle bir sevgili nazıyla, edasıyla konuşuyorlar.

Ayrıca yazar Ayşe Kulin de Füreya Koral’ın hayatını anlatan “Füreya” adlı bir biyografik roman yazmıştır.[9] Bu romanda ünlü seramikçinin yaşadığı her şey fotoğraflarla anlatılmıştır.

Başlıca Eserleri

• Marmara Oteli lobisinde duvar panosu, 1960,
• Ankara Ulus Çarşısı’nda duvar panoları, 1962,
• Ankara Tam Sigorta Binası’nda duvar panoları, 1969,
• Manifaturacılar Çarşısı’nda duvar panosu, Unkapanı/İstanbul, 1969,
• Divan Pastanesi’nde duvar panosu, Taksim/İstanbul.
• Hacettepe Üniversitesi Dış Hekimliği Fakültesi’ndeki duvar panosu, Ankara, 1965
• Arts Hotel Istanbul’da bulunan duvar çinileri, İstanbul 2015

Kaynaklar

1. ^ a b c d T. Stefanutti, Belma. “Füreya Koral’ın ‘sanatçı’ kimliğinin toplumsal cinsiyet bağlamında çözümlenmesi”. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisan tezi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2018.
2. ^ a b c d “Füreya: Seramik Sanatını Mimariyle Tanıştıran Sanatçı”. Bia haber merkezi, 5 Ocak 2018. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2018.
3. ^ Demir, Ezel. “Türkiye’nin İlk Kadın Seramik Sanatçısı”. STFA blog, 21 Ocak 2015. 18 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2018.
4. ^ “Füreya öldü, roman oldu”. Hürriyet gazetesi, 9 Ocak 2000. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2018.
5. ^ “Seramik yüzünden Kılıç Ali’den ayrıldı” (PDF). Gazete Pazar, 31 Ağustos 1997. 13 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2018.
6. ^ a b Nar, Turgay. “Ateş ile toprağı elleriyle birleştirdi”. Radikal gazetesi, 24 Ağustos 1998. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2018.
7. ^ Uludağ, Kemal. “Füreya Koral ve Muammer Çakı’nın Seramik İnsan Tiplemeleri” (PDF). Anadolu Üniversitesi, 1998. Erişim tarihi: 12 Haziran 2018.
8. ^ a b c “Füreya Koral” (PDF). “Füreya Koral’In Yaşayan Seramikleri” Sergisi (3-24 Mayıs 2017) Sergi kitapçığı. Erişim tarihi: 12 Haziran 2018.
9. ^ Kulin, Ayşe (2000), “Füreya”, İstanbul: Remzi Kitabevi (2011 Everest Yayınları) ISBN 9752892514