Nil HasMaurizio Cattelan’ın “Comedian” (duvara bantla tutturulmuş muz) adlı duvar yerleştirmesi geçtiğimiz kasım ayında Sotheby’s müzayedesinde TRON adlı kripto para platformunun kurucusu Justin Sun adlı kişi tarafından 6,2 milyon dolara satın alındığının haberini aldık. Şu anki kurla bu, 215 milyon TL’yi aşan bir rakama denk geliyor!
“Comedian” sanatçısı Maurizio Cattelan, çağdaş sanat dünyasının espirili ve sanatı provokatif yansıtan isimlerinden biri. Hipergerçekçi heykelleri ve enstalasyonları tanınmıştır. Mizahi ve toplumsal eleştiri getiren tartışmalı işleriyle dikkat çeker. Maurizio Cattelan, eserlerinde sanat dünyasını, tüketim kültürünü ve din meselesini ironik bir bakış açısıyla eleştirir. Zorlu bağlamlar içinde malzemeleri, nesneleri rahatsız edici ve kışkırtıcı kullanarak izleyiciyi şaşırtmaktan çekinmez. İzleyiciye eleştirel yaklaşacak, malzemeleri ve nesnelerin gerçek işlevlerini sorgulatacak özgür düşünce alanı sunar. “Comedian” (2019) dışında “America” (2016) , “Kaputt” (2013), “Strategie” (1990), “Zorro” (1999) çoğumuzun bildiği onlarca işinden sadece birkaçı.
Biraz daha eskiye gidelim ve Duchamp’ın “Çeşme”sini hatırlayalım…
1917 yılında Marcel Duchamp’ın bir nalburdan satın aldığı pisuvarı sıradan ve gündelik bir nesne olmaktan çıkartıp “Çeşme” adıyla sanat yapıtına dönüştürmesi sanat dünyasında ses getirmişti. Eserini Richard Mutt takma adıyla imzaladı ve aynı dönemde Amerikan Bağımsız Sanatçılar Topluluğu’nun yıllık sergisine başvurdu. Ancak “Çeşme” ahlaksız ve intihal yaptığı gerekçesiyle jüri tarafından reddedildi. Duchamp bu hazır nesne eseriyle düşüncenin yapıta dönüşmesinin ilk örneğini de vermiş oldu. Böylece Kavramsal Sanat tartışmalarının da ikonik eserlerinden birini ortaya atmış kabul edilir.
Marcel Duchamp, o tarihlerde, sanatçıların malzemesinin sınırsız olduğunu, görünenden ziyade fikrin öne çıktığını gösterir. Böylece “Bir nesneyi sanat yapıtı olarak tanımlamanın şartları nelerdir? Sanat, önce zihne değil önce göze mi hitap etmeli?” gibi sanatın anlamını ve hizmetini sorguladığı soruları ortaya atmıştır.
Duchamp’ın bu cesur hamlesi, günümüz kavramsal sanatçılarına da ilham vermiştir. Bu bağlamda, Maurizio Cattelan’ın eserlerine bakalım…
Cattelan’ın “America” (2016) adlı eseri Duchamp’ın “Çeşme”si ile hazır nesne benzerliği gösterse de “Çeşme”’nin aksine “America” 18 karat altından yapılmış bir işlevsel klozettir.
2024’e damga vuran “Comedian” yerleştirmesi
“Comedian” gümüş bir koli bandıyla duvara yapıştırılmış gerçek bir muzdur. Eser sanat piyasası, kapitalizm ve tüketim kültürü konularına ikonik gönderme yapmak için hazırlandı. 3 edisyon üretildi. İlk kez 2019 yılında Art Basel Miami’de gösterildi. 2023 yılında, Seul’daki Leeum Sanat Müzesi’nde Güney Koreli bir öğrenci muzu yedi ve kabuğunu duvara bantladı. 2024 yılında yukarıda da bahsettiğim gibi müzayedede Justin Sun tarafından açık arttırmada alındı ve hemen sonra basın önünde yendi.
Sun, basın açıklamasında “Comedian” hakkında şunları söylemiş: “Sanat, memler ve kripto para topluluğu dünyaları arasında köprü kuran kültürel bir fenomeni temsil ediyor. Bu eserin gelecekte daha fazla düşünce ve tartışmaya ilham vereceğine ve tarihin bir parçası olacağına inanıyorum.”
Cattelan’ın bu işi de diğer işleri gibi absürd, tartışmalı ve abartılı. Mizahi ve kavramsal yaklaşımı bu eseri “Çeşme” gibi popüler kültür ürünü haline getirdi.
Duchamp ile Cattelan arasında kurulan paralellik
Her iki sanatçı da sanatın tanımına yönelik yeni tartışmaları ateşlediler; sanata mizahi ve provokatif tavırla yaklaştılar. Eserleriyle estetik kaygıya değil fikre ve kavrama odaklandılar. Hazır nesne ile günlük tüketim malzemesini sanata dönüştürdüler. İzleyiciye alışılmışın dışında tartışma zemini hazırladılar. Her iki sanatçı hem “sanat” diyeceğimiz hem de “sanat”a şüpheli yaklaşacağımız türden eserler üretti. Maurizio Cattelan üretmeye devam ediyor.
Duchamp sanatta bir devrimi başlattı, Cattelan ise bu devrimin sonuçlarını izleyiciye gösterdi.
Bu yazıda Marcel Duchamp’ın “Çeşme” adlı eseriyle başlattığı “hazır nesne” (readymade) tartışmalarının, Maurizio Cattelan’ın son dönemin dikkat çeken kavramsal sanat eseri “Comedian” ile nasıl bir paralellik taşıdığını okuyucuyu sıkmayacak biçimde ortaya koymayı amaçladım.
