Tiraje Dikmen kimdir?

Fatma Tiraje Dikmen (d. 1925, İstanbul – ö. 1 Eylül 2014, İstanbul), Türk ressam. Türk modern resim sanatının ülke sınırları ötesinde ün kazanmış temsilcilerindendir. Renk, figür ve soyut üzerine çalışmaları ile tanınır.

Tiraje Dikmen’in Yaşamı

1925 yılında İstanbul’da, Büyükada’da dünyaya geldi.[2] Babası, Türkiye’de mikrobiyolojinin öncülerinden olan veteriner Cafer Fahir Dikmen‘dir.[3] İki çocuklu ailenin ikinci çocuğu olan Tiraje Dikmen’in ablası ressam Şükriye Dikmen’dir.

Tiraje Dikmen, babasının isteği nedeniyle ablasıyla birlikte erken yaşta Fransızca öğrendi. Namık İsmail, Feyhaman Duran gibi ressamların Dikmen ailesini yakından tanıması nedeniyle sanatla ilgili bir ortamda yetişti. Işık Lisesi‘ni bitirdikten sonra (1940), İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi‘nden mezun oldu (1946). Aynı fakültede doktorasını tamamladı. “İstanbul’da Kadın İşçilerin Çalışma Koşulları” başlığını taşıyan doktora tezi için 1946-1949 yılları arasında İstanbul’un Cibali, Eyüpsultan, Tophane ve Üsküdar semtlerinde geniş kapsamlı anketler yaptı.[4] 1943- 1948 arasında bir yandan da Devlet Güzel Sanatlar Akademisi‘nde özel öğrenci olarak Léopold Lévy‘nin atölyesine devam etmekteydi.[3]

1949 yılında Fransız hükümetinden aldığı burs ile Paris’e gitti; Hukuk ve İktisadi Bilimler Fakültelerine devam etti Bir yandan da o dönemde Paris’e dönen Leopold Lévy‘nin atölyesinde resim çalışmalarını sürdürdü. Paris’teki ilk beş yılında Louvre Müzesi ile Halk Sanatları ve Gelenekleri Müzesi’nde sanat tarihi, müzeoloji stajları yaptı; aralarında Max Ernst, Yves Bonnefoy, Man Ray, Jacques Herold gibi isimlerin bulunduğu çevreyle ilişkiler kurdu; figür olgusunu irdeleyen resimler yaptı.[3] İlk kişisel sergisini 1956 yılında Galerie Edouard Loeb’da açtı. Bu sergide sadece desenlerini sergiledi. Marx Ernst, sergiden bir desen alarak ve olumlu eleştiriler yazarak onu desteklemiştir.[3]

Sanatçı, Paris’teki ikinci beş yılında “renk olgusu” üzerine çalıştı.[3] İkinci kişisel sergisini yine Galerie Edouard Loeb’da açtı ve yağlı boya çalışmalarını sergiledi.

1961’de İstanbul’da Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’nde yapılan “Paris’te Türk Sanatçıları” başlıklı sergiye katıldı. 1963’te Paris’te Musée d’Art Moderne’de düzenlenen “Çağdaş Türk Sanatı” sergisine katıldı.[4]

Çalışmaları o yılların sanat ortamında gerçeküstücü olarak değerlendirilen Tiraje Dikmen, 1964 yılında, Paris’in o dönemde en ünlü galerisi Charpentier‘de açılan ve günümüzde gerçeküstücülük tarihinin en önemli sergilerinden biri sayılan[1] Sürrealizmin Kökenleri ve Tarihi (Le Surrealisme Source-Histoire-Affinites ) adlı sergiye davet edildi [2] Aynı yıl Paris’te Galerie Birtschansky’de bir sergi açtı.[4]

1966’da hayatını kaybeden Leopold Levy’nin onu resmî mirasçısı atayıp resimlerini ve atölyesini kendisine bırakması üzerine Levy’e karşı duyduğu sorumluluk gereği tüm çalışmalarının ayrıntılı bir arşivini hazırladıktan sonra, 1967 yılından itibaren çalışmalarını bu atölyede sürdürdü.[3]

Fransa’daki Mayıs 1968 olayları’na tanıklık etmek onu derinden etkiledi.[5] Bu döneme dair izlenimlerini Mai 1968 isimli dizisinde yorumladı.[3] Paris’ten getirmiş olduğu bu çalışmalarla 1970 yılında İstanbul’daki ilk kişisel sergisini açtı. 1980’lerden itibaren ağırlıklı olarak İstanbul’da yaşamaya başladı; Büyükada’da doğduğu köşke yerleşti. Ancak Paris’teki atölyesini hiç kapamamış ve biyografisine “Paris’ten ayrılmadı” notu düşmüştür.[3]

Dikmen, 1985‘te Ankara Galeri Nev’de Zamanların Hafızası isimli dördüncü kişisel sergini açtı. 1990’larda ağırlıklı olarak göç temasını izleyen çalışmalar üretti. Sergi etkinliklerinden özellikle uzak durarak deneysel çalışmaları tercih etti.[3]

1 Eylül 2014’te hayatını kaybetti. Büyükada’da Tepeköy Mezarlığı’nda defnedildi.

Kaynaklar

1. Ressam Tiraje Dikmen’in Sağlığı kaygılandırıyor, Gazete Vatan, 07.12.2012, Erişim tarihi:05.09.2014
2. Evrim Altuğ, Büyükadalı bir avangart, Radikal gazetesi, 21.11.2002
3. Necmi Sönmez, Tiraje Dikmen, Skop Bülten, 26.03.2014, Erişim tarihi:05.09.2014
4. Tiraje Dikmen, Futuriska Enteresan Mevzular Dergisi, 03.09.2014
5. Necmi Sönmez, Kelimenin tam anlamıyla sıradışı, Radikal gazetesi, 02.09.2014