Sanat Okur
Fotoğraf Sanatçısı Nazlı Tuhera Moral’ın ilk kişisel sergisi Hiç Kimse, Hiçbir Yerde, 212 Photography Festival paralel etkinlikleri kapsamında 07 Ekim ile 05 Kasım 2023 tarihleri arasında NOKS Art Space’de izlenebilir. Hem doğayı hem insan bedenini, başta kendi bedeni olmak üzere iki farklı yöntemle hiç bir yere yerleştiren ve hiçkimseleştiren Moral Hiç Kimse Hiçbir Yerde sergisinde normun temelenmesinde estetiğin belirleyiciliğini gündemine alırken karşı stratejisini fotoğrafta kesin çizgileriyle nesne belirmelerinin öncesine ya da sonrasına odaklanan teknik müdahalelerle ortaya koyuyor.
Nazlı Tuhera Moral, Hiç Kimse Hiçbir Yerde sergisinde, görünenle görünmeyen dolayısıyla kavranabilirle kavranamaz olan arasında var olmasına inanmanın kaçınılmaz olduğu ama hiçbir biçimsel temsile sığdırılamaz çizginin, görünen dünyanın kopyası olan fotoğrafta anlık estetik olasılık olarak serimine tanıklık ediyoruz. Bu çizginin varlığının kaçınılmaz oluşu ise bizim için bir şeyin o şeyin kendisi oluşunun, o şeyi bizim için o şey yapan tüm biçimsel sınırının ve aynı zamanda dolayısıyla o şeyin tanımının sağlayıcısı olmasından gelir. Kısaca, görünen şeyleri görünen ve o şeyin kendisi yapan sınır, sözünü ettiğimiz. Moral, bu çizginin kesinliğine neredeyse bir başkaldırı olarak kurmuş görünüyor işlerini, bu kesinlik hiç de masum bir kesinlik değildir çünkü. Çizginin dışında yer alan tüm gerçeğe tahakküm kurar. Toplumsal düzlemde diğer taraftan politiko-etik bir problem olarak karşımıza çıkar. Böyle bir kesinliğe dayalı yargılar normu ve normali oluştururken, kolaylıkla önyargıya, hatta ideolojik silaha dönüşüp tüm çizgi dışı görünen yaşamı kısıtlar.
Bu durumun çok açık bir şekilde ayrımında olan Moral, Hiç Kimse Hiçbir Yerde serisinde normun temelenmesinde estetiğin belirleyiciliğini gündemine alırken karşı stratejisini fotoğrafta kesin çizgileriyle nesne belirmelerinin öncesine ya da sonrasına odaklanan teknik müdahalelerle ortaya koyuyor. Bu müdahaleler doğanın aslında sonsuz rastlantılar üzerine kurulu olduğunu olumlarken, kesin sınırlar içinde verili nesnenin kurguya hatta çok sıklıkla ideolojik kurguya dayalı olabileceğini ortaya koyuyor. Moral, bu müdahalelerin bir kısmını “bir takım kimyasallar uygulamak” olarak ifade ederken doğadaki kimyanın dinamiklerinde nesnenin bize görünümünün dışında potansiyelleriyle ilgileniyor. Bu potansiyelin ise en gözle görülebilen biçimi yanmadır. Bir tür çerçeve işlevinde olmasının yanında, yanma, Moral’ın bu serideki işlerinde, değişimle anlık estetik olasılığın belirebileceği her yerdedir. Biliyoruz ki yanma bununla birlikte antik düşüncede değişimle özdeşleştiğinden sadece değişimin var olduğunu iddia eden Herakleitos için ateş biçimiyle ana maddedir. Ama yine biliyoruz ki bugünün fiziğinde ana madde diye bir şey yoktur. Madde sadece, enerjinin, ışık hızının karesine bölünmesi ya da bu bölünmeden ortaya çıkan şeydir. Yine de kuantum fizik teorisinin temeline Belirsizlik İlkesini yerleştirmiş olan Werner Heisenberg tüm antik düşüncede bir tek Herakleitos’un haklı olduğunu düşünür. Çünkü sadece ve sadece enerjinin değişimi ve dönüşümü vardır. Moral için de kuşkusuz kimyasal bir uygulama ya da olay olarak yakma nesnenin, durmaksızın değişimine, gelip geçiciliğine vurgudur.
Bu müdahalelerin diğer önemli bir kısmı ise bu anlık estetik olasılığını tarayıcıda taramak ve böylece kopyasını oluşturmak işlemine dayanır. Bu kopya tarayıcının yüzeyinde enerjinin bir anlık yakalanmasıdır. Ve özel bir an olarak bir an sonra başka bir şimdi ve buradaya sıçrayacak bir şimdi ve buradayı yansıtır. Bu şimdi ve burada ne var ki sürekliliğe tabi dolayısıyla kesin çizgileleriyle bir nesneyi kuran bir şimdi ve burada değil, hemen sonra ortadan kaybolan tekil belki otantik diyebileceğimiz bir şimdi ve buradadır ve kendini iz olarak bırakır. Bu iz Derrida’nın iz’ine benzer ama metafizik bağlamda ondan daha dünyalıdır. Bu müdahalede arayıcı bu izi ortaya çıkaran teknolojidir.
Hiç Kimse Hiçbir Yerde sergisinde yer alan Moral’ın diğer bir serisi olan Anonymous serisi de yine bu kesinlik sorununu merkezde tutarken bu defa teknik olarak farklı bir yöntemle sorunu çözmeye girişiyor: beden temsilinin parça ve bütün ilişkisinde sahip olduğu sınırlar. Bu ise ilk adımda, fizikten ve kimyadan önce, matematik ve geometrinin alanıdır. Bu seride Moral, bir bakıma bedenin somut matematiğini soyutlaştırılarak sonsuz olasılıklar dinamiğiyle sınırın ötesine geçiş gerçekleştiriyor gibi görünür. Önce bedeninin parçalarını tarayıcıda tarayarak kopyalarını oluşturur ve bu parçaları tek tek çerçevelere sığdırır. Böylece kopyalanan beden parçaları, bir taraftan çerçeve içinde estetik ifadesini üretirken yeni bir geometride yerlerini bulur. Amerikalı matematikçi ve şair J.V. Cunningham bir şiirinde şöyle diyor: “Öklid, tek başına, güzelliğin kalbine bakan, Bütünün parçadan daha büyük olduğunu varsaydı; Ama Cantor, sonsuzluğu kontrole alarak, Parçanın bütüne eşit olduğunu kanıtladı.” Cantor’un bu kanıtına dayanarak David Hilbert’in ortaya koyacağı uzay daha sonra sonsuz boyutlu bir uzay olarak kuantum fiziğinin uzayı olacak. Kuantum fiziğinin uzayı da yine Belirsiz İlkesinin uzayı: yine enerjinin sınırsız olasılıklar alanı ya da uzayı. Moral böylece, yeniden alt yapısını enerjiyle kuran sonsuz anlık olasılık estetiğini yaratabileceği alana ulaşır. Enerji ve sanatla ilişkisi için söyleyebileceğimiz bir diğer şey ise enerji kelimesinin antik yunandaki kökeni en-ergon kelimesidir. Ergonun anlamı çalışma iken aynı zamanda sanat eseri anlamında eser anlamını taşır, en- kökü ise içinde anlamını taşır. Dolayısıyla her eser kendi içinde bir enerji, energia, “çalışma-içinde” olan alanıdır. Moral bedeninin parçalarını günümüz fiziğinin taşıdığı kaygılarla ve buradaki uzayı yansıtarak bu alana taşır.
Moral, Hiç Kimse Hiçbir Yerde sergisiginde hem doğayı hem insan bedenini, başta kendi bedeni olmak üzere iki farklı yöntemle hiç bir yere yerleştirir ve hiçkimseleştirir.
Selman Akıl
Sergi ziyaret günleri ve saatleri: Sadece cumartesi ve pazar günleri 14:00- 18:00 arasında izlenebilir.
NOKS Art Space
Rasimpaşa Mah. Talimhane Sok. No:19B, Yeldeğirmeni, Kadıköy/İstanbul
